سیلابها، بهعنوان یکی از ویرانگرترین بلایای طبیعی، علاوه بر خسارات گسترده به زیرساختها و کشاورزی، تهدیدی جدی برای سلامت و بقای دامها محسوب میشوند. در شرایط بحرانی پس از وقوع سیل، اجرای مجموعهای از اقدامات دامپزشکی پساسیل، نقشی حیاتی در کاهش تلفات، کنترل بیماریهای واگیر و حفظ سرمایه دامی کشور ایفا میکند. این اقدامات نهتنها سلامت دامها را تضمین میکنند، بلکه با کنترل بیماریهای مشترک بین انسان و دام (زئونوزها)، به حفظ بهداشت عمومی جامعه نیز کمک شایانی مینمایند. مدیریت صحیح این دوره، نیازمند برنامهریزی دقیق، اقدام سریع و هماهنگی بینبخشی است. درک راهکارهای مدیریت سیل کشاورزی میتواند پیشزمینهای مناسب برای درک اهمیت این موضوع باشد.
محیط مرطوب و آلوده پس از سیل، بستر مناسبی برای رشد و تکثیر عوامل بیماریزا فراهم میکند. استرس ناشی از جابجایی، گرسنگی و قرار گرفتن در معرض آب و هوای نامساعد، سیستم ایمنی دامها را تضعیف کرده و آنها را در برابر انواع عفونتها آسیبپذیرتر میسازد. ازاینرو، تمرکز بر اقدامات دامپزشکی پساسیل شامل ارزیابی سریع وضعیت، تأمین آب و خوراک سالم، مدیریت بهداشتی لاشهها و واکسیناسیون اضطراری، از اولویتهای اصلی تیمهای امدادی و دامپزشکی است.
بلافاصله پس از فروکش کردن سیلاب، یک برنامه مدون برای نجات و مدیریت دامها باید به اجرا درآید. این برنامه مجموعهای از فعالیتهای فوری و میانمدت را در بر میگیرد که هدف اصلی آن، به حداقل رساندن خسارات و بازگرداندن شرایط به حالت عادی است. این مرحله از اقدامات دامپزشکی پساسیل بسیار حیاتی است.
اولین گام، ارزیابی سریع خسارات و وضعیت دامهای بازمانده است. تیمهای دامپزشکی باید به مناطق سیلزده اعزام شوند تا تعداد دامهای تلفشده، مجروح و بیمار را برآورد کنند. این ارزیابی اولیه، مبنای تخصیص منابع و برنامهریزی برای مراحل بعدی خواهد بود. اولویت با نجات دامهای گیر افتاده و انتقال آنها به مکانهای امن و خشک است.
اقدامات فوری پس از نجات دامها شامل موارد زیر است:
یکی از بزرگترین چالشها در مدیریت بحران پساسیل، دفع بهداشتی لاشه دامهای تلفشده است. باقی ماندن لاشهها در محیط، منبع اصلی آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی بوده و خطر شیوع بیماریهای خطرناکی مانند شاربن (سیاهزخم) را به همراه دارد. اجرای صحیح اقدامات دامپزشکی پساسیل در این حوزه، برای سلامت اکوسیستم و جامعه انسانی حیاتی است.
روشهای مختلفی برای دفع بهداشتی لاشهها وجود دارد که انتخاب هر یک به شرایط منطقه، تعداد لاشهها و امکانات موجود بستگی دارد. مهمترین این روشها عبارتاند از:
پس از دفع لاشهها، ضدعفونی کردن جایگاهها، آغلها و تجهیزات دامداری گام بعدی است. تمام سطوح باید از گلولای پاکسازی شده و با مواد ضدعفونیکننده مناسب مانند ترکیبات کلره یا فنولی شستشو داده شوند. این بخش از اقدامات دامپزشکی پساسیل به قطع زنجیره انتقال بیماری کمک میکند.
شرایط پس از سیل، محیطی ایدهآل برای شیوع بیماریهای عفونی و انگلی است. آبهای راکد، محل مناسبی برای تکثیر پشهها و سایر ناقلین بیماری است و آلودگی منابع آب و غذا، دامها را در معرض عوامل بیماریزای مختلف قرار میدهد. شناخت این بیماریها برای انجام اقدامات دامپزشکی پساسیل هدفمند ضروری است.
بیماریهای پس از سیل را میتوان به چند دسته تقسیم کرد:
در جدول زیر، برخی از مهمترین بیماریهای پساسیل به همراه علائم و راههای پیشگیری آورده شده است:
| نام بیماری | علائم اصلی در دام | راه پیشگیری و کنترل |
|---|---|---|
| شاربن (Anthrax) | مرگ ناگهانی، خروج خون تیره از منافذ بدن، عدم جمود نعشی | واکسیناسیون اضطراری، عدم کالبدگشایی لاشه، دفن بهداشتی |
| لپتوسپیروز | تب، زردی، سقط جنین، ادرار خونی | واکسیناسیون، کنترل جوندگان، تأمین آب سالم |
| تب برفکی (FMD) | زخم در دهان، پستان و بین سمها، لنگش، کاهش تولید شیر | قرنطینه، واکسیناسیون، کنترل تردد دام |
| کوکسیدیوز | اسهال خونی یا آبکی، بیاشتهایی، کاهش وزن | بهداشت جایگاه، استفاده از داروهای ضد کوکسیدیوز، جلوگیری از آلودگی آب و خوراک |
اجرای یک برنامه واکسیناسیون اضطراری و نظارت مستمر بر سلامت گلهها، کلیدیترین بخش از اقدامات دامپزشکی پساسیل برای مقابله با این بیماریهاست.
همانطور که اشاره شد، سلامت انسان و دام در شرایط پساسیل بهشدت به یکدیگر گره خورده است. اقدامات دامپزشکی پساسیل بدون در نظر گرفتن بهداشت عمومی جامعه انسانی ناقص خواهد بود. آبهای آلوده به فضولات دامی، لاشههای در حال فساد و تماس مستقیم با دامهای بیمار، همگی میتوانند منشأ بیماری برای انسان باشند.
نکات زیر برای حفظ سلامت جامعه در مناطق سیلزده ضروری است:
آموزش و اطلاعرسانی به جوامع محلی در مورد خطرات بیماریهای زئونوز و راههای پیشگیری از آن، یک جزء جداییناپذیر از اقدامات دامپزشکی پساسیل است.
سیلاب نه تنها مراتع را از بین میبرد، بلکه ذخایر علوفه و کنسانتره دامداران را نیز آلوده یا نابود میکند. تأمین غذای کافی و سالم برای دامهای بازمانده، یک چالش لجستیکی و بهداشتی بزرگ است که باید در چهارچوب اقدامات دامپزشکی پساسیل به آن پرداخته شود. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) همواره بر اهمیت امنیت غذایی دام در بحرانها تأکید دارد.
خوراکهایی که با آب سیل در تماس بودهاند، مستعد رشد انواع کپکها و قارچها هستند. این کپکها میتوانند سمومی به نام مایکوتوکسین تولید کنند که برای دامها بسیار خطرناک بوده و باعث کاهش تولید، سقط جنین و حتی مرگ میشوند. بنابراین، هرگونه خوراک مشکوک به آلودگی باید دور ریخته شود. بررسی عوامل اثر سیل بر خاک کشاورزی نشان میدهد که این آلودگیها میتوانند تا مدتها در محیط باقی بمانند.
برای مدیریت تغذیه دام در این شرایط، باید به نکات زیر توجه کرد:
در بلندمدت، احیای مراتع و زمینهای کشاورزی آسیبدیده از سیل برای تأمین خوراک پایدار ضروری است. استفاده از روشهای نوین مانند کودهای آلی برای بهبود ساختار خاک میتواند به تسریع این فرآیند کمک کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پروتکلهای بهداشتی، میتوانید به وبسایت سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) مراجعه کنید. مشاهده محصولات کشاورزی لاگون
مقابله با چالشهای دامپزشکی پس از سیل، یک عملیات پیچیده و چندوجهی است که نیازمند دانش فنی، مدیریت بحران و هماهنگی سریع است. اقدامات دامپزشکی پساسیل، از نجات و درمان اولیه دامها گرفته تا دفع بهداشتی لاشهها، کنترل بیماریهای واگیر، تأمین خوراک سالم و حفظ بهداشت عمومی، همگی حلقههای یک زنجیره برای حفظ سرمایه دامی و سلامت جامعه هستند. نادیده گرفتن هر یک از این مراحل میتواند منجر به خسارات جبرانناپذیر اقتصادی و بهداشتی شود. بنابراین، آمادگی قبلی، تدوین پروتکلهای استاندارد و اجرای دقیق اقدامات دامپزشکی پساسیل توسط تیمهای متخصص، کلید موفقیت در عبور از این بحران است.
اولین و فوریترین اقدام، نجات دامهای زنده از مناطق سیلزده و انتقال آنها به یک مکان امن و خشک است. پس از آن، ارزیابی سریع وضعیت (تریاژ)، تأمین آب شرب تمیز و سرپناه مناسب در اولویت قرار دارند تا از تلفات بیشتر ناشی از استرس، سرمازدگی و جراحات جلوگیری شود.
خوراکی که با آب سیل در تماس بوده، معمولاً مرطوب، گلآلود و دارای بوی نامطبوع کپکزدگی یا گندیدگی است. هرگونه تغییر رنگ (لکههای سیاه، سبز یا سفید) نشاندهنده رشد قارچ است. به دلیل خطر بالای مایکوتوکسینها، توصیه میشود از مصرف هرگونه خوراک مشکوک بهشدت خودداری کرده و آن را به روش بهداشتی معدوم کنید.
بیماریهای عفونی مانند شاربن (سیاهزخم) به دلیل فعال شدن اسپورها در خاک، و لپتوسپیروز به دلیل آلودگی آب، از خطرناکترینها هستند زیرا به انسان نیز منتقل میشوند. علاوه بر این، بیماریهای ویروسی مانند تب برفکی و بیماریهای ناشی از استرس و سوءتغذیه نیز شیوع بالایی دارند و جزئی کلیدی از تمرکز اقدامات دامپزشکی پساسیل هستند.
خیر، بههیچوجه. آب چاهها و سایر منابع آب زیرزمینی پس از سیل بهشدت در معرض آلودگی با فاضلاب، مواد شیمیایی و عوامل بیماریزا قرار دارند. آب باید قبل از مصرف توسط دام یا انسان، حتماً کلرزنی شده یا جوشانده شود. آزمایش کیفیت آب توسط مراکز بهداشتی قبل از استفاده مجدد ضروری است.
